ACTA:ΓΙΑΤΙ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΕΛΕΓΞΟΥΝ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ?

Στις 11 Φεβρουαρίου του 2012, σε περισσότερες από 150 ευρωπαϊκές πόλεις, μεταξύ των όποιων η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη, οι πολέμιοι της συμφωνίας ACTA (Anti-Counterfeiting Trade Agreement ή σε απλά ελληνικά Εμπορική Συμφωνία Καταπολέμησης της Παραποίησης), διαδήλωσαν με αίτημα την μη επικύρωσή της από τις χώρες τους. Τυπικά στόχος της συμφωνίας της ACTA είναι η καταπολέμηση του παράνομου εμπορίου αγαθών στο διαδίκτυο που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα και εμπορικές ονομασίες. Ουσιαστικά όμως, σύμφωνα με όσους την αντιμάχονται, κρύβει πολύ περισσότερους κινδύνους για την ελευθερία της έκφρασης.

Μπορεί οι συμφωνίες SOPA-PIPA για τη μεγαλύτερη «αστυνόμευση» του διαδικτύου στις ΗΠΑ να αντιμετώπισαν σφοδρές αντιδράσεις και προς το παρόν να είναι ανενεργές, η ACTA όμως, φαίνεται να προωθείται πιο εντατικά στον ευρωπαϊκό χώρο.

Τι ακριβώς όμως είναι η συμφωνία αυτή; Πρόκειται για μια ολιγομερή διεθνή συνθήκη σκοπός της οποίας είναι η δημιουργία και εφαρμογή ενός διεθνούς νομικού πλαισίου για την καταπολέμηση της παραβίασης πνευματικών δικαιωμάτων στο διαδίκτυο, την στοχοποίηση της απομίμησης και την καταπολέμηση του παράνομου εμπορίου των αγαθών που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα και εμπορικές ονομασίες. Ποια είναι αυτά τα αγαθά; Πρόκειται για μια ευρεία γκάμα προϊόντων η οποία περιλαμβάνει από κινηματογραφικές ταινίες, βιβλία, μουσική, ηλεκτρονικές συσκευές, προϊόντα ένδυσης και υπόδησης μέχρι βιομηχανικούς σπόρους και γενόσημα (αντίγραφα) φάρμακα. Παράλληλα η συμφωνία προβλέπει την ίδρυση ενός νέου οργάνου, της επιτροπής ACTA, πέρα από τα ήδη υπάρχοντα, όπως είναι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας ή τα Ηνωμένα Έθνη, που θα επιβλέπει την εφαρμογή της.

Τι λέει η Ευρωπαϊκή Ένωση

Η Ε.Ε., με ανακοίνωση που έχει αναρτήσει την ιστοσελίδα της, υποστηρίζει πως η ACTA εξασφαλίζει ότι, όπου και αν βρίσκεται κανείς, μπορεί να εξακολουθήσει να μοιράζεται μη πειρατικό υλικό και πληροφορίες στο διαδίκτυο. Δεν περιορίζει την ελευθερία στο διαδίκτυο, δεν θα λογοκρίνει ούτε θα κλείνει διαδικτυακούς τόπους. Εξασφαλίζει τη δυνατότητα δίωξης του οργανωμένου εγκλήματος σε περίπτωση κλοπής διανοητικής ιδιοκτησίας – που βλάπτει την καινοτομία, τον θεμιτό ανταγωνισμό και προξενεί απώλεια θέσεων εργασίας.

Δεν αφορά τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε το διαδίκτυο στην καθημερινή μας ζωή, μας επιτρέπει να συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το Twitter και το Facebook ακριβώς όπως και πριν – χωρίς καμία αλλαγή. Οι υπολογιστές και τα κινητά τηλέφωνα δεν θα ελέγχονται και δεν θα παρακολουθούνται.

Εν ολίγοις, σύμφωνα με τις Βρυξέλλες, η ACTA δεν είναι ούτε ο «Μεγάλος Αδελφός», ούτε μετεξέλιξη του αμερικανικού νομοσχεδίου SOPA, που προβλέπει τέτοιου είδους αλλαγές στην αμερικανική νομοθεσία. Η ACTA, όπως επισημαίνεται, δεν απαιτεί καμία αλλαγή της νομοθεσίας της Ε.Ε. και δεν προβλέπει διακοπή της πρόσβασης οποιουδήποτε στο διαδίκτυο.

Η ΕΕ υποστηρίζει την ACTA επειδή εξασφαλίζει ότι το ήδη υψηλό επίπεδο προστασίας της διανοητικής ιδιοκτησίας στις χώρες μέλη της θα επεκταθεί σε παγκόσμια κλίμακα – προστατεύοντας τις θέσεις εργασίας στην Ευρώπη, όπου κάθε χρόνο χάνονται 8 δισεκατομμύρια ευρώ μέσω των εμπορευμάτων παραποίησης που κατακλύζουν την αγορά της.

Υπέρμαχοι και πολέμιοι

Οι υπέρμαχοι της συγκεκριμένης συμφωνίας διατείνονται ότι πρόκειται για μια οργανωμένη επίσημη αντίδραση στην «αύξηση των πειρατικών αγαθών σε παγκόσμιο επίπεδο και των πειρατικών αντιγράφων έργων πνευματικής ιδιοκτησίας». Οι πολέμιοί της την κατέκριναν και αντέδρασαν με διαδηλώσεις σε όλες τις χώρες όπου υπεγράφη (αλλά δεν έχει ακόμα επικυρωθεί), επισημαίνοντας τα δυσμενή αποτελέσματα που θα έχει η εφαρμογή της στα θεμελιώδη πολιτικά και ψηφιακά δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων της ελευθερίας της έκφρασης και του απορρήτου της επικοινωνίας. Παράλληλα καταγγέλλουν πως πρόκειται για μια προσπάθεια κατάργησης της ελευθερίας στο διαδίκτυο, ενώ καίριο πλήγμα θα δεχθεί και η καινοτομία.

Η συμφωνία υπογράφτηκε την 1η Οκτωβρίου, μετά από 5 χρόνια μυστικών διαβουλεύσεων που πραγματοποιήθηκαν σε 9 διαδοχικές συναντήσεις στην Γενεύη, την Ουάσιγκτον, το Τόκιο, το Παρίσι, το Ραμπάτ (Μαρόκο), τη Σεούλ, τη Γκουανταλαχάρα, το Ουέλινγκτον (Νέα Ζηλανδία) και τη Λουκέρνη.

από την Αυστραλία, τον Καναδά, την Ιαπωνία, το Μαρόκο, τη Νέα Ζηλανδία, τη Σιγκαπούρη, τη Νότια Κορέα και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στις 26 Ιανουαρίου, η Ευρωπαϊκή Ένωση και 22 από τα κράτη μέλη της (Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Τσεχία, Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβενία, Ισπανία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο) υπέγραψαν επίσης, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των υπογραφόντων σε 31. Για να τεθεί σε εφαρμογή όμως η συμφωνία δεν αρκεί η υπογραφή, πρέπει να υπάρξει και επικύρωση στα κοινοβούλια τουλάχιστον έξι 6 κρατών.

Οι αντιδράσεις

Τη συμφωνία δεν υπέγραψαν η Κύπρος, η Εσθονία, η Γερμανία, η Ολλανδία και η Σλοβακία καθώς την ημέρα της υπογραφής ο ειδικός εισηγητής του Ευρωκοινοβουλίου, ο γάλλος Σοσιαλιστής Καντέρ Αρίφ, παραιτήθηκε καταγγέλλοντας τον αποκλεισμό του ευρωκοινοβουλίου και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών από τις διαπραγματεύσεις.

Λίγο αργότερα, η Σλοβένα διπλωμάτης Ελένα Ντρνόβσεκ-Ζόρκο, που υπέγραψε την ACTA για λογαριασμό της χώρας της, την αποκήρυξε δημοσίως και κάλεσε τους συμπατριώτες της να διαδηλώσουν εναντίον της, ενώ Πολωνία και Ρουμανία πάγωσαν με τη σειρά τους τη διαδικασία επικύρωσης.

Παράλληλα οι Anonymous, η πασίγνωστη πλέον ομάδα χάκερς που πραγματοποιεί διαδικτυακές επιθέσεις σε κυβερνητικές ιστοσελίδες αλλά και ιστότοπους πολυεθνικών κολοσσών ανά τον κόσμο, την έχουν καταγγείλει επανειλημμένως και σχεδόν 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν υπογράψει στην ιστοσελίδα https://secure.avaaz.org/en/eu_save_the_internet_spread αίτημα προς τους ευρωβουλευτές να την απορρίψουν.

Αξίζει να σημειωθεί πως σε αντίθεση με τις δυτικές χώρες, όπου σε ορισμένες περιπτώσεις οι αντιδράσεις είναι χλιαρές στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλόκ οι αντιδράσεις είναι ιδιαίτερα έντονες. Εκφράζονται με διαδηλώσεις στις οποίες συμμετέχουν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι. Όπως δηλώνον πολίτες από τις χώρες αυτές οι άνθρωποι εκεί βλέπουν στην ACTA αυτό που πριν μερικά χρόνια κατάφεραν να πετάξουν από πάνω τους, τον απόλυτο έλεγχο της ελευθερίας της έκφρασης.

Αντίθετος και ο πρόεδρος του ευρωκοινοβουλίου

Τη συμφωνία επέκρινε ακόμα και ο νέος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Μάρτιν Σούλτς, ο οποίος σε δηλώσεις του στο γερμανικό τηλεοπτικό δίκτυο ARD, δήλωσε ότι δεν συμφωνεί με την παρούσα μορφή της. Παράλληλα, διαφοροποίησε τη θέση του από τους υποστηρικτές της ACTA που επιμένουν ότι δεν θα δημιουργήσει νέους νόμους και ότι είναι αναγκαία προκειμένου να επιτευχθεί η τυποποίηση των μέτρων προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο πρόεδρος του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου επεσήμανε ότι η ισορροπία μεταξύ της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων και των ατομικών δικαιωμάτων των χρηστών του διαδικτύου δε φαίνεται να επιτυγχάνεται με αυτήν.

Οι παγίδες της ACTA

Στη χώρα μας, που έχει υπογράψει αλλά δεν έχει επικυρώσει τη συμφωνία, με το θέμα έχει ασχοληθεί εκτενώς το νεοσύστατο Κόμμα Ελλήνων Πειρατών, το οποίο πρωτοστάτησε στις πρόσφατες διαδηλώσεις σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα και Ιωάννινα.

Όπως επισημαίνει, μιλώντας στα «Φαινόμενα» ο εκπρόσωπος επικοινωνίας του Κόμματος Πειρατών Ελλάδας, Ανέστης Σαμουρκασίδης, η ACTA είναι ουσιαστικά ο προάγγελος επερχόμενων νομοθετικών ρυθμίσεων ενώ θα δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στην πλοήγησή μας στο διαδίκτυο.

Το πρώτο σημαντικό της πρόβλημα είναι η ασάφειά της. Ενώ έχει μεγάλης κλίμακας κυρώσεις (και ποινικές μεταξύ άλλων), δεν είναι καθόλου σαφής ως προς τον τρόπο και το εύρος της εφαρμογής τους. Ακόμα σημαντικότερο, όπως αναφέρει, είναι το γεγονός ότι καθιστά τους παροχείς διαδικτυακών υπηρεσιών ιδιωτική αστυνομία διότι θα είναι υποχρεωμένοι να παρακολουθούν τους χρήστες του διαδικτύου (χωρίς συνδρομή δικαστικής εξουσίας), για να μην τους επιβληθεί πρόστιμο.

Ο τρόπος όμως με τον οποίο θα το κάνουν αυτό είναι ο πραγματικά μεγάλος κίνδυνος που κρύβεται στην συγκεκριμένη συμφωνία. Όπως εξηγεί ο κ. Σαμουρκασίδης, για να καταστεί εφικτός ο έλεγχος από τους παροχείς, θα πρέπει να εγκατασταθούν φίλτρα τα οποία θα «διαβάζουν» όλα όσα διακινούμε και θα ανιχνεύουν που υπάρχουν πνευματικά δικαιώματα προκειμένου να τιμωρηθεί όποιος τα παραβιάζει. Ενα τέτοιο φίλτρο όμως θα μπορεί να διαβάζει την ηλεκτρονική αλληλογραφία αλλά και τις αναρτήσεις σε ιστολόγια, σελίδες κοινωνικής δικτύωσης και άλλους δικτυακούς τόπους, προκειμένου να πραγματοποιήσει τον ίδιο έλεγχο. Αυτό φυσικά συνιστά κατάφωρη παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης.

Εδώ ο κ. Σαμουρκασίδης ξεκαθαρίζει ότι το Κόμμα Πειρατών Ελλάδος δεν είναι, όπως πολλοί νομίζουν, υπέρ της ελεύθερης διακίνησης υλικού με πνευματικά δικαιώματα, αλλά υπέρ της χρήσης λογισμικών open source, μουσικής, φωτογραφιών που είναι creative commons κλπ.

Η συμφωνία της ACTA, όπως εκτιμά το ΚΠΕ, είναι μια πρόφαση για την εγκατάσταση των ηλεκτρικών αυτών φίλτρων παρακολούθησης σε κάθε σπίτι. Και παρά το γεγονός πως υπάρχουν δεσμεύσεις ότι δεν θα ελέγχεται η ηλεκτρονική αλληλογραφία και οι αναρτήσεις των χρηστών σε ιστοσελίδες, κανείς δεν μπορεί να διαβεβαιώσει ότι αυτό δεν θα συμβεί εν κρυπτώ, εφόσον η δυνατότητα θα υφίσταται.

Τέλος, ο κ. Σαμουρκασίδης υπογραμμίζει ότι η επιτροπή της ACTA θα είναι «για πρώτη φορά στην ελληνική -ίσως και στην ευρωπαϊκή ιστορία- ένας μη εκλεγμένος νομοθέτης που θα έχει λευκή νομοθετική επιταγή. Ένα σώμα που ελέγχεται από ιδιωτικά συμφέροντα και είναι αδιαφανές, όποτε θέλει θα μπορεί να τροποποιεί τη συμφωνία και να προσθέτει ότι θέλει».

Μυστικές συζητήσεις

Από το 2006 ως το 2011 που συζητείτο η συμφωνία, είχαν παρακαμφθεί όλες οι δημοκρατικές διαδικασίες, ενώ δεν κλήθηκαν να συμμετάσχουν φορείς εκπροσώπησης πολιτών παρά μόνο συλλογικοί φορείς εκπροσώπησης εταιρειών και βιομηχανικών κλάδων, καθώς και εκπρόσωποι κρατών. Επιπλέον, όλοι όσοι συμμετείχαν στις συζητήσεις αυτές υπέγραφαν συμφωνία που τους απαγόρευε να μεταφέρουν οτιδήποτε ειπώθηκε εκεί, προκειμένου να μην εκτεθούν οι φορείς των μεγάλων βιομηχανιών που βρίσκονται πίσω από την ACTA.

Εκείνο που προκάλεσε ακόμα μεγαλύτερη εντύπωση, ήταν το γεγονός ότι όταν πριν από ένα χρόνο παρουσιάστηκε η συμφωνία στα μέλη του ευρωκοινοβουλίου, αυτό έγινε προφορικά. Δεν δόθηκε κανένας φάκελος και καμία τυπωμένη ανάλυση του σκεπτικού πίσω από τον νέο νόμο. Επιπλέον, κανένας ευρωβουλευτής δεν είχε το δικαίωμα να μεταφέρει όσα είδε και άκουσε.

Η μυστικότητα αυτή και το γεγονός ότι από τις συναντήσεις αυτές δεν διέρρευσε απολύτως τίποτα, εκτός από το επίσημο κείμενο που κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες, δίνει τροφή για ανησυχίες γύρω από τις πραγματικές προθέσεις της συμφωνίας. Είναι τελικά η ACTA μια διεθνής εμπορική συμφωνία προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων και πατεντών ή μήπως ο Μεγάλος Αδελφός απέκτησε και έναν λίγο μικρότερο; Όλα τα παραπάνω είναι σίγουρο πως κάνουν αρκετούς από εμάς να αναλογιζόμαστε ότι το εφιαλτικό σενάριο της κινηματογραφικής ταινίας «Μάτριξ», ίσως και να μην είναι τόσο μακριά από όσο φανταζόμασταν πριν από μια δεκαετία. Στην πραγματικότητα ίσως να βρίσκεται ήδη στο κατώφλι του σπιτιού μας…


Οι επιπτώσεις στο διεθνές εμπόριο
Εκτός από τις επιπτώσεις στην ελευθερία της έκφρασης, ο κ. Σαμουρκασίδης επισημαίνει ότι η ACTA θα επηρεάσει ακόμα και τις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές. Πως ακριβώς; Για παράδειγμα θα δημιουργήσει προβλήματα στη χρήση γενόσημων φαρμάκων αλλά και στη χρήση σπόρων τα οποία θα είναι δυνατόν να κατάσχονται και να καταστρέφονται στα τελωνεία μόνο και μόνο επειδή μια μεγάλη εταιρεία θα διατάσσει κάτι τέτοιο θεωρώντας –ψευδώς ή εσφαλμένα- ότι το μεταφερόμενο προϊόν είναι αντίγραφο πατέντας της και της προκαλεί ζημία. Αυτό θα γίνεται με μια απλή εντολή και χωρίς δικαστική απόφαση.

Βεβαίως, στην περίπτωση που αποδειχθεί ότι τελικά το προϊόν δεν παραβιάζει την πατέντα της μεγάλης εταιρείας, αλλά παρόλα αυτά καταστράφηκε, η μικρή εταιρεία θα αποζημιώνεται. Όμως το θέμα είναι πόσες φορές η μικρή εταιρία θα αντέξει αυτή τη διαδικασία και δεν θα εξοντωθεί. Κατά πολλούς αυτός είναι και ο απώτερος σκοπός του συγκεκριμένου μέτρου, γεγονός που θα οδηγήσει τους «μεγάλους παίκτες» της αγοράς να παραμείνουν μόνοι τους στο «παιχνίδι».

Πως όμως μπορεί να επιτευχθεί αυτό όταν στη συμφωνία δεν συμμετέχουν χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία όπου παράγεται ο κυρίως όγκος των προϊόντων που παραβιάζουν τις κατοχυρωμένες πατέντες και μάλιστα κατά παραγγελία δυτικών εταιρειών που τα εισάγουν στις χώρες τους;

ΠΗΓΗ